Suffczyński Kajetan Józef, pseud. i krypt.: Bodzantowicz, K.B.S., K.S. Bodzantowicz, S.K, Szlachcic litewski, Władysław Turłaj (1807–1873), powieściopisarz.

Ur. 12 VIII w Ostrówku (paraf. Łańcuchów, pow. chełmski). Pochodził z rodziny ziemiańskiej, był wnukiem Józefa (zob.), synem Michała (1780–1813), właściciela Ostrówka, i Barbary z Deszertów (1787–1855), 1.v. Franciszkowej Suffczyńskiej, córki Marianny z Cieciszowskich i Józefa Deszerta (zob.), bratanicy Kacpra Kazimierza Rafała Cieciszowskiego (zob.), krewnej Joachima Lelewela i Jadwigi Łuszczewskiej (Deotymy). S. miał młodszego brata Stanisława Rafała (zob.), siostry Annę Salomeę (ur. 1808), żonę Franciszka Węglińskiego, i Józefę Barbarę (ur. 1809), żonę Jana Rulikowskiego, porucznika 10. p. ułanów w r. 1831, oraz braci przyrodnich Juliusza Jana Wacława (1819–1885) i Kacpra Jana Józefa (ur. 1821).

S. wychowywał się w środowisku ziemiańskim, wśród weteranów kościuszkowskich i napoleońskich, w tradycji konfederacji barskiej. Kształcił się w l. 1820–5 w Konwikcie Pijarów na Żoliborzu w Warszawie; prawdopodobnie po ukończeniu szkoły studiował na Uniw. Warsz. Brał udział w powstaniu listopadowym jako adiutant gen. Henryka Ignacego Kamieńskiego (zob.). Po upadku powstania wrócił w r. 1831 do Łańcuchowa i ożenił się z córką gen. Kamieńskiego, Laurą. Wg szwagra, Henryka Michała Kamieńskiego (zob.), zaliczał się do tych, «którzy sami radzi by przyjaciółmi być nieledwie całego świata i każdemu być pożytecznymi», a «dom Łańcuchowski» był jednym «z najzacniejszych punktów zbioru całej okolicy». W l. czterdziestych wraz z bratem Stanisławem prawdopodobnie należał S. lub sympatyzował z agendami Związku Narodu Polskiego na Lubelszczyźnie. W r. 1844 przyjmował w Łańcuchowie Aleksandra Guttrego, który przyjechał z Poznania w Lubelskie z misją ujednolicenia działalności spiskowej na terenach dawnej Rzpltej.

Ok. r. 1847, po separacji z żoną, przeniósł się S. do Oszczowa (pow. tomaszowski), majątku szwagra, Jana Rulikowskiego; jego bliskim sąsiadem był mecenas sztuki Edward Rastawiecki z Dołhobyczowa (pow. hrubieszowski). Ok. r. 1849, w czasie pobytów w Łuczycach (pow. sokalski), majątku dalekiego krewnego, Ignacego Komorowskiego, zaprzyjaźnił się S. z Wincentym Polem, z którym zbliżała go «wspólność uczuć, powinowactwo charakterów, usposobienia, zwyczaje i zamiłowania, a nawet podobieństwo zewnętrzne typów» („Czas” 1873 nr 20). Nawiązał także stosunki z Karolem Szajnochą, Maurycym Dzieduszyckim, Jerzym Henrykiem Lubomirskim, Józefem Szujskim, Lucjanem Siemieńskim i Józefem Kremerem. Jako doskonały gawędziarz S. za namową Pola zaczął spisywać w l. pięćdziesiątych swe opowiadania. Debiutował we współwydawanej przez Rastawieckiego „Bibliotece Warszawskiej” (1852 t. 3) opowiadaniem z czasów napoleońskich Wieczór przy kominku. W r. 1856 napisał opowieść Pan starosta warecki, wprowadzając w niej m.in. jako narratora malarza i rysownika Jakuba Sokołowskiego; była to pierwsza część planowanej na cykl obrazów historycznych Rodziny konfederatów. Ogłoszona bez wiedzy autora pod zmienionym tytułem Krwawe znamię. Powieść konfederacka w dodatku do „Czasu” (1856 t. 1), «dla nędznego zysku zupełnie przeinaczona, bez żadnego pojęcia artystycznego, bez smaku», wywołała oburzenie autora, który w „Nowinach” (1856 nr 28) ogłosił Protestację. W zamieszczonym przy tej okazji wstępie do zapowiadanej Rodziny konfederatów sformułował credo swej twórczości: «na własnym pierwiastku kształcić się należy i w naszej historii są piękności, których nie mają inne narody». W r. 1856 ukazał się Pan starosta warecki (Lw.) w osobnym, poprawionym wydaniu. S. i bp lubelski Walenty Baranowski byli inicjatorami zbiórki i zakupu w r. 1857 dla Pola folwarku Firlejowszczyzna pod Lublinem, należącego w przeszłości do rodziców poety.

W latach powstania styczniowego sympatyzował S. ze stronnictwem «białych». Prawdopodobnie to on (a nie jego brat Stanisław) podejrzewany był o działania na rzecz pozyskania dla «białych» Aleksandra Wielopolskiego, w związku z czym pozostawał pod śledztwem. Po klęsce powstania przedostał się w r. 1864 do Lwowa. W wyniku popowstaniowych konfiskat został dzierżawcą wsi Tartaków (pow. sokalski) w pobliżu Łuczyc, należącej do Komorowskiego; gospodarował tam wraz z bratem Stanisławem. W r. 1865 ogłosił w „Bibliotece Ossolińskich” (t. 6) wspomnienie o arcybp. Cieciszowskim Kasper Cieciszowski, arcybiskup mohylewski, metropolita całej Rosji, a w r. 1867 niewielką powieść o kuracjuszach w Szczawnicy i rozgrywającej się tam intrydze miłosnej Chwila zapomnienia („Gaz. Tor.” 1867 nr 295, 1868 nr 17, odb. Tor. 1868). W r. 1869 wydał dwuczęściową Rodzinę konfederatów. I. Pan starosta warecki. II. Pan marszałek łomżyński. Obrazki historyczne (Lw., wyd. 2, Lw. 1883). Oba obszerne, gawędowe opowiadania, pisane w formie zbeletryzowanych wspomnień, koncentrowały się na sylwetkach przywódców konfederacji barskiej: Józefa i Kazimierza Pułaskich. Autor głosił w nich pochwałę staropolskich cnót obu sarmackich bohaterów, ukazując zarazem idealną miłość Kazimierza do królewiczowej Franciszki z Krasińskich.

S. był przeciwnikiem «modnego» romansopisarstwa. Szczególnie wysoko cenił twórców powieści tradycyjnej i gawędy szlacheckiej, przede wszystkim Henryka Rzewuskiego, Ignacego Chodźkę, Zygmunta Kaczkowskiego i Pola. Odnosząc się niechętnie do ukazywania postaci z ludu, ironizował na ten temat w opowiadaniu poświęconym pamięci jego stryjecznego dziadka, Jana Suffczyńskiego (zob.), Muszkieter („Przegl. Pol.” R. 3: 1869/70 z. 9 t. 3–4). Nie unikał motywów grozy, tajemnic, wróżb i klątw, wpływających na losy postaci, m.in. w opowiadaniu Fatum (tamże R. 4: 1869/70 z. 10 t. 1–2), osnutym wokół przyjaźni dwóch powstańców listopadowych. W wielu jego obrazkach i gawędach można dostrzec elementy pamiętnikarskie, dotyczące głównie żołnierzy kościuszkowskich i napoleońskich. W tym kręgu wyróżnia się gawęda pt. Sierota. Wspomnienie z przeszłości („Dzien. Liter.” 1869 nr 32–33), będąca zapisem opowieści Michała Kochanowskiego, posła na Sejm Czteroletni, teścia gen. Kamieńskiego. W r. 1871 opublikował S. Boje polskie i przygody żołnierskie (P., wyd. 2, P. 1883, wyd. 3, P. 1898, wyd. 4, Lw. 1907), wypełnione głównie opisem kampanii z l. 1830–1, o charakterze wspomnieniowo-kronikarskim, z bogatym tłem anegdotycznym i dbałością o koloryt obyczajowy. W r. 1871 przebywał S. w Krakowie, gdzie odwiedził Pola, któremu pomagał w sfinalizowaniu korzystnej transakcji na sprzedaż jego pism. W l. siedemdziesiątych utrzymywał przyjacielskie kontakty i korespondował z Władysławem Bełzą. Zmarł 7 I 1873 w Łuczycach, w trakcie pisania powieści Pan marszałek sanocki (fragment w: „Sobótka. Księga zbiorowa ku uczczeniu pięćdziesięcioletniego jubileuszu Seweryna Goszczyńskiego”, Lw. 1875) z czasów konfederacji barskiej. S. został pochowany na cmentarzu w Łuczycach.

W małżeństwie z Laurą Justyną z Kamieńskich (ur. 1815), córką gen. Henryka Kamieńskiego i Franciszki z Kochanowskich, S. dzieci nie miał. Laura po uzyskaniu rozwodu wyszła za Dionizego Trzcińskiego.

W r. 1875 w poznańskim wydawnictwie Żupańskiego ukazało się trzytomowe dzieło S-ego pt. Zawsze oni. Obrazy historyczne i obyczajowe z czasów Kościuszki i Legionów […] z ilustracjami Juliusza Kossaka i epigrafami Wincentego Pola, nigdzie nie drukowanymi (Kr. 1887, Kr. 1896, Lw. 1909, P. 1917, Tor. 1933), przedstawiające losy stryjecznego brata jego ojca, Józefa Suffczyńskiego, który walczył w Legionach i zmarł na wyspie San Domingo. Jednym z ważniejszych bohaterów tego dzieła jest również dziadek S-ego, Józef. Obszerne epizody batalistyczne (m.in. bitwa pod Maciejowicami) przedstawione są na tle obyczajowym środowiska szlacheckiego. Drukowane za życia S-ego w czasopismach gawędy, m.in. Opowiadanie pani strażnikowej [Anny Wyszogoty Zakrzewskiej, jego babki] oraz Pan Gajeski, złożyły się na tom Opowiadania historyczne i pisma pomniejsze (Lw. 1875). S. tworzył spontanicznie, bez «stereotypowej rutyny literackiej», wbrew współczesnym tendencjom w literaturze. Władysław Łoziński podkreślał jego umiejętność tworzenia lokalnego kolorytu i gawędowej narracji. Jednakże, jak zauważał, jego sposób pisania przedstawiał raczej «talent reprodukcyjny» niż kreacyjny: «o tyle jest doskonałym, o ile poprzestaje na […] roli narratora domowych wspomnień i tradycji», gdyż gawędy S-ego czerpały wiele z przekazów źródłowych. Przywiązanie do dawnych wartości religijnych i etycznych oraz do ideałów szlacheckich, rycerskich i katolickich, powiązane było nierzadko z motywami ksenofobicznymi, przeciwstawiającymi polską przeszłość innym narodom. S-emu przypisuje się błędnie poematy: „Moje sny” oraz „Dzisiaj”, autorstwa jego brata, Stanisława.

Portret ryc. w: „Tyg. Ilustr.” 1873 nr 278; Ryc. przez Antoniego L. Szrettera z r. 1875, wg rys. Juliusza Kossaka pt. „Wincenty Pol i Kajetan Suffczyński w Krakowie 1871”, w: Zawsze oni. Obrazy historyczne i obyczajowe z czasów Kościuszki i Legionów, P. 1875; – Archiwum Jana Steckiego (katalog rękopisów), „Archiwa Biblioteki i Muzea Kośc.” T. 57: 1988; Dawni pisarze polscy, W. 2003 IV; Djakow W. A. i in., Uczestnicy ruchów wolnościowych w latach 1832–1855 (Królestwo Polskie). Przewodnik bibliograficzny, Wr. 1990; Enc.Org., XXIV; Estreicher w. XIX; Literatura Pol. Enc., II; Nowy Korbut, IX (błędnie przypisano S-emu poezje brata, Stanisława); PSB (Cieciszowscy, Kamieński Henryk, Kamieński Henryk Michał, Pol Wincenty); Słown. pseudonimów, IV (błędnie przypisano S-emu poezje brata, Stanisława); – Galicja w powstaniu styczniowym, Wr. 1980 (w indeksie: «zapewne Kajetan»); Rewolucyjna konspiracja w Król. Pol.; – [Rec. Boje polskie i przygody żołnierskie]: „Czas” 1871 nr 297 ([W. Łoziński] Del., S.) „Przegl. Pol.” T. 3: 1871/2 (S. Tarnowski), „Strzecha” 1873 nr 15/16 ([Kantecki] K.K.); [Rec. Opowiadania historyczne i pisma pomniejsze]: „Czas” 1875 nr 171, „Ojczyzna” 1875 nr 182, „Ruch Liter.” 1875 nr 22–23 (K. Kantecki); [Rec. Rodzina konfederatów]: „Dzien. Liter.” 1869 nr 46; [Rec. Zawsze oni]: „Dzien. Pozn.” 1875 nr 177 (J. I. Kraszewski), „Gaz. Lwow.” 1875 nr 106, „Świat” 1894 nr 22–24 (K. Kraszewski); – [Guttry A.], W przededniu Wiosny Ludów. Wspomnienia Aleksandra Guttrego, Wil. 1913; Kamieński H., Pamiętniki i wizerunki, Wr. 1951; tenże, Wspomnienia więźnia, Oprac. B. Zakrzewski, W. 1972; Pol W., Pamiętniki, Red. K. Lewicki, Kr. 1960; – „Czas” 1869 nr 112 (Kron. miejscowa i zagran.); „Rozmaitości” 1856 nr 29; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1873: „Bibl. Warsz.” t. 1, „Czas” nr 20, „Gaz. Narod.” nr 18 (W.B.), „Kłosy” nr 413 (W. Zawadzki), „Przegl. Lwow.” t. 5, „Przegl. Pol.” z. 8 (S. Tarnowski), „Przew. Nauk. i Liter.” t. 1 (W. Łoziński), „Tyg. Ilustr.” nr 278 (A. Bełcikowski), „Tyg. Mód i Powieści” nr 11 ([B. Łoziński] Dr B.); – AP w L.: Mikrofilmy akt metrykalnych paraf. rzymskokatol. w Łańcuchowie, nr 1–504 poz. 176, 458, 475, Deputacja Szlachecka, sygn. 132 k. 3; B. Kórn.: Arch. Działyńskich, p. 5 t. 1 (list S-ego do Tytusa Działyńskiego z r. 1840); B. Ossol.: sygn. 6517 II (dwa listy S-ego do J. Dobrzańskiego z r. 1857), sygn. 12042, 12420 (listy S-ego do W. Bełzy z l. 1869–73); B. Pol. w Paryżu: sygn. 530 t. 10 (papiery emigrantów); – Mater. Red. PSB: Mater. dot. S-ego, m.in. metryka ur. od Macieja Suffczyńskiego z W.; – Informacje Elżbiety Wierzbickiej z L.

Tadeusz Bujnicki